(таксама вядомы як прыходскі, парафіяльны, фарны,
мураваны)
Мала хто, нават з
жыхароў Ашмян, ведае, што на месцы сучаснага вялікага прыгожага касцёла Св.
Міхала Арханёла раней знаходзіўся іншы каталіцкі храм. Нягледзячы на тое, што
захавалася некалькі добрых здымкаў і малюнкаў касцёла, звестак пра яго няшмат і
то гэта інфармацыя супярэчная.
 |
 |
 |
План касцёла 1833 г. з Літоўскага дзяржаўнага гістарычнага архіва (фота Т.Лаўрыновіч)
|
Вось як
апісваецца храм на сайце каталіцкай газеты “Слова Жыцця”: “У XIX ст. касцёл уяўляў сабой каменны
прамавугольны ў плане храм з дзвюма чацверыковымі вежамі, убудаванымі ў галоўны
фасад, пад высокім двухсхільным дахам з маленькай сігнатуркай над алтаром.
Прэзбітэрый фланкавалі дзве вялікія дзвюхпавярховыя сакрыстыі. Да ўваходу была
прыбудавана грувасткая непрапарцыянальная крухта. Касцёльны ўчастак быў
абнесены бутавай агароджай на такіх жа слупках.”
На аснове вышей узгаданных здымкаў і малюнкаў я паспрабаваў зрабіць схему храма:
.png)
Вось яшчэ 3D мадэль храма:
 |
 |
У кнізе “Памяць:
Ашмянскі раён” (2003) у разделе культавае дойлідства узгадваецца наступнае: “Пабудаваны пры
Ягайле, адбудаваны і асвячоны біскупам Красінскім пры вялікім князю літоўскім
Жыгімонце Кейстутавічу ў 1432 г. у памяць аб перамозе над Свідрыгайлам. У 1837
г. згарэў, адбудаваны на добраахвотныя ахвяраванні. Называўся фарны, або
прыходскі. На яго месцы ўзведзены будынак, які захаваўся зараз.”
А ў артыкуле пра
горад Ашмяны адзначана, што парафіяльны касцёл працуе з 1391 г.
У Янкоўскага (Powiat Oszmiański, 1896) таксама адзначаецца, што храм пабудаваны
пры Ягайле, або Вітаўце.
Але на сённяшні дзень вядома, што касцёл на месцы сучаснага цэнтра горада (Новая Ашмяна) паўстаў значна пазней. Вядома, што першы храм быў пабудаваны ў Старой Ашмяне (на месцы францішканскага кляштара). Больш падрабязна пра касцёл ў старой частцы можна даведацца ў артыкуле "Готыка ў Ашмянах", 2010 (Аляксандр Кушнярэвіч і Антон Францішак Брыль), або на Вікіпедыі.
На сайце каталіцкай газеты "Слова Жыцця" прыводзяць больш
праўдападобны час пабудовы – XVII ст. ("Хутчэй
за ўсё, спачатку касцёлы ў Ашмянах будаваліся з дрэва, а калі паўстала першая каменная святыня, пакуль што дакладна не вядома – магчыма, у XVII ст., мяркуючы па малюнках і гравюрах ХIХ ст."). Меркаванне наконт XVII ст. больш праўдападобны і таму што Ашмянскі касцёл падобны на некаторыя храмы таго часу (напрыклад касцёл у Камаях).
Вось што яшчэ ўзгадвае Антон Францішак Брыль. Дакладна вядома, што каменны касцёл на сучасным месцы існаваў у пач. 1650-х гг. З далейшых згадак падобна, што ён быў моцна пашкоджаны ў вайну ў сярэдзіне таго ж дзесяцігоддзя, адбудаваны і пераасвечаны. Паводле некаторых звестак, пробашчам Ашмян перад самай вайной быў пэўны час Даўгяла-Завіша (будучы біскуп віленскі), які пазней адпісаў у тэстаменце частку асабістых сродкаў на рамонт ашмянскага храма.
Цікавым з'яўляецца і тое, што менавіта ў XVII ст. (перыяд контррэфармацыі) быў знішчаны ашмянскі кальвінскі збор, які быў пабудаваны ў 2-й палове XVI ст. ашмянскім старастам Мікалаем Радзівілам (Рудым). Магчыма касцёл Св. Міхала Арханёла і быў пабудаваны на месцы кальвінскага збора, так як месца знаходжання апошняга невядома. Дарэчы ашмянскі касцёл меў некаторыя архітэктурныя рысы пратэстанцкіх збораў (аскетызм формаў і адсутнасць алтарнай апсіды), таму можна выказаць здагадку, што кальвінскі збор быў проста перафармаваны ў каталіцкі касцёл. Але таксама магчыма, што ў саміх Ашмянах кальвінскага сбора не было, а ўсе ўспаміны пра яго ў літаратуры адносяцца да пратэстанскага храма ў Мураванай Ашмянцы.
Яшчэ адзін аргумент, што касцёл быў пабудаваны ў перыя контррэфарамцыі, адшукаўся ў адным артыкуле пра віленскі касцёл Св. Міхала (кансекраваны ў 1629 г.), які быў пабудаваны каля кальвінскага збора. Там адзначана, што імя ваяўнічага Св. Міхала Арханёла было вельмі папулярнае ў Еўропе пасля Трыдэнцкага сабора (1545-63 гг.) і павіна было паказаць трыумф каталіцтва ў барацьбе за аблудныя душы вернікаў.
У інвентары 1668 г. пры апісанні рыначнай плошчы ўзгадваўся шпіталь пры фарным касцёле. Па звесткам інвентара 1740 г. ашмянскага стараства парафіяльнаму касцёлу належыла плябанія і шпіталь. Звесткі 1789 г. аб забудове на рынку ўзгадваюць пры мураваным касцёле: "Званіца ад Рынку з дрэва цясанага а двух паверхах ... на першым паверсе ізба жылая арганіста ... з печчу пекарнянай".
Яшчэ адзін аргумент, што касцёл быў пабудаваны ў перыя контррэфарамцыі, адшукаўся ў адным артыкуле пра віленскі касцёл Св. Міхала (кансекраваны ў 1629 г.), які быў пабудаваны каля кальвінскага збора. Там адзначана, што імя ваяўнічага Св. Міхала Арханёла было вельмі папулярнае ў Еўропе пасля Трыдэнцкага сабора (1545-63 гг.) і павіна было паказаць трыумф каталіцтва ў барацьбе за аблудныя душы вернікаў.
У інвентары 1668 г. пры апісанні рыначнай плошчы ўзгадваўся шпіталь пры фарным касцёле. Па звесткам інвентара 1740 г. ашмянскага стараства парафіяльнаму касцёлу належыла плябанія і шпіталь. Звесткі 1789 г. аб забудове на рынку ўзгадваюць пры мураваным касцёле: "Званіца ад Рынку з дрэва цясанага а двух паверхах ... на першым паверсе ізба жылая арганіста ... з печчу пекарнянай".
Ва ўспамінах
Навасельскага пра паўстанне ў Ашмянах у 1831 г. (“Памяць. Ашмянскі касцёл”, 2003) узгадваецца наступнае: у
мураваным касцёле гарматнымі стрэламі прабілі дзверы, падпалілі архіў,
абрабавалі і забілі 3 чалавек, якія там хаваліся.
У 1832 г. у ашмянскі касцёл перайшоў з Гудагая цудоўны абраз Дзевы Марыі, які прабыў тут да 1907 г. Таксама ў Ашмянах з 1866 па 1937 г. заховаўся абраз Маці Боскай Ласкавай з Крэва (па іншым звестках гэты абраз быў не ў Ашмянах, а ў Армянах).
У 1832 г. у ашмянскі касцёл перайшоў з Гудагая цудоўны абраз Дзевы Марыі, які прабыў тут да 1907 г. Таксама ў Ашмянах з 1866 па 1937 г. заховаўся абраз Маці Боскай Ласкавай з Крэва (па іншым звестках гэты абраз быў не ў Ашмянах, а ў Армянах).
Праіснаваў касцёл
да канца XIX ст. Храм не адпавядаў патрэбам парафіі па прычыне малых
памераў і на яго месцы быў узведзены новы вялікі касцёл які існуе і ў наш час. Пра
гісторыю будаўніцтва новага храма ўзгадваецца ў аповесці “Хлапец” Вінцука Адважнага (Ашмяны там называюцца Мураванкай), але гэта мастацкі твор, таму дакладна невядома ці з'яўляецца праўдзівай гэта гісторыя.
У канцы XVIII ст. пробашчам ашмянскім быў Ігнацы Аскерка (віленскі канонік катэдральны, кавалер ордэна Св. Станіслава), які на 1782 г. меў 45 гадоў і 20 гадоў як з'яўляўся пробашчам. Дарэчы, Ігнацы пляменнік ашмянскага маршалка Марціна Тэадора Аскеркі.
Апошнімі плебанамі касцёла Св. Міхала Арханёла былі: Андрэй-Амброзі Парманоўскі (1841-46), Баніфацы Лукашэвіч (1846-55), Станіслаў Даўнаровіч (1855-63), Адам Козьмян (1864-1869).
Апошнім настаяцелям касцёла прыкладна з 1870 г. быў кс. Казімір Сайкоўскі (1837-1901, спасылка на артыкул пра яго паходжанне). Пры ім было распачата будаўніцтва сучаснага касцёла. Пахаваны ён на ашмянскіх каталіцкіх могілках.
У канцы XVIII ст. пробашчам ашмянскім быў Ігнацы Аскерка (віленскі канонік катэдральны, кавалер ордэна Св. Станіслава), які на 1782 г. меў 45 гадоў і 20 гадоў як з'яўляўся пробашчам. Дарэчы, Ігнацы пляменнік ашмянскага маршалка Марціна Тэадора Аскеркі.
Апошнімі плебанамі касцёла Св. Міхала Арханёла былі: Андрэй-Амброзі Парманоўскі (1841-46), Баніфацы Лукашэвіч (1846-55), Станіслаў Даўнаровіч (1855-63), Адам Козьмян (1864-1869).
Апошнім настаяцелям касцёла прыкладна з 1870 г. быў кс. Казімір Сайкоўскі (1837-1901, спасылка на артыкул пра яго паходжанне). Пры ім было распачата будаўніцтва сучаснага касцёла. Пахаваны ён на ашмянскіх каталіцкіх могілках.
Магіла К.Сайкоўскага
|
Сучасны касцёл Св. Міхала Арханёла
|
